كتب التفسير المطبوعة

إنضم
03/09/2008
المشاركات
291
مستوى التفاعل
1
النقاط
18
الإقامة
المدينةالمنورة
[FONT=&quot]الحمد لله وحده ، والصلاة والسلام على من لا نبيَّ بعده .....وبعد ؛[/FONT]

[FONT=&quot]فقد وصلني هذا المقال المفيد عبر البريد الإلكتروني، فأحببت إفادة إخواني به
[/FONT]


[FONT=&quot]
[/FONT]

[FONT=&quot]
[/FONT]

[FONT=&quot]كتب التفسير المطبوعة[/FONT]
[FONT=&quot]كتبها:[/FONT]
[FONT=&quot]عبد العزيز الداخل المطيري - المشرف العام على [/FONT][FONT=&quot][FONT=&quot]معهد آفاق التيسير[/FONT] [/FONT]
[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الثاني الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]تفسير مجاهد بن جبر،[/FONT][FONT=&quot]مجاهد بن جبر المخزومي مولاهم[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 102هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق: عبد الرحمن الطاهر السورتي،، مجمع البحوث الإسلامية في باكستان[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]طبعة أخرى[/FONT][FONT=&quot]:[/FONT][FONT=&quot]تحقيق: محمد عبد السلام أبو النيل،، دار الفكر الإسلامي[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]هذا التفسير برواية عبد الرحمن بن الحسن الهمذاني (ت:356هـ) وهو مضعَّف، عن الحافظ إبراهيم بن الحسين ابن ديزيل (ت: 281هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]قال الذهبي في السير في ترجمة عبد الرحمن بن الحسن الهمذاني: (قال صالح بن أحمد الحافظ: ضعيف، ادعى الرواية عن ابن ديزيل، فذهب علمه، وكتبت عنه أيام السلامة أحاديث، ولم يدع عن إبراهيم، ثم ادعى، وروى أحاديث معروفة، كان إبراهيم يسأل عنها ويستغرب، فجوزنا أن أباه سمعه تلك، فأنكر عليه ابن عمه أبو جعفر، والقاسم بن أبي صالح، فسكت حتى ماتوا، ثم ادعى المصنفات والتفاسير مما بلغنا أن إبراهيم قرأه قبل سنة سبعين، وهو فقال لي: إن مولده سنة سبعين[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]وسمعت القاسم يكذبه، هذا مع دخوله في أعمال الظلمة[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]عطاء الخراساني،[/FONT][FONT=&quot]عطاء بن أبي مسلم الخراساني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 135[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]حكمت بشير ياسين. (؟؟[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]3:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]مقاتل بن سليمان،[/FONT][FONT=&quot]مقاتل بن سليمان البلخي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 150[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أحمد فريد،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]هذا التفسير برواية عبد الخالق بن الحسن ابن أبي روبا[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]الثوري،[/FONT][FONT=&quot]سفيان بن سعيد الثوري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 161[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]امتياز علي عرشي،، مكتبة رضا رامبور - الهند[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]طبعة أخرى[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أعاد طبعه كل من مكتبة الباز، ودار الكتب العلمية؛ باعتماد تحقيق امتياز عرشي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]هذا التفسير برواية أبي حذيفة موسى بن مسعود النهدي، وهو مضعَّف في الحديث، ويرويه عن أبي حذيفة أبو جعفر محمد، وهو مجهول، والنسخة التي اعتمدها المحقق ناقصة من الطرفين؛ فمبتدؤها تفسير سورة البقرة، وخاتمتها تفسير سورة الطور، وقد طبع الكتاب في مجلد واحد[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]تفسير نافع بن أبي نعيم،[/FONT][FONT=&quot]نافع بن أبي نعيم[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 169[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]حكمت بشير ياسين،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الدار بالمدينة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]مسلم بن خالد الزنجي،[/FONT][FONT=&quot]مسلم بن خالد الزنجي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 179[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]حكمت بشير ياسين،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الدار بالمدينة[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]7:[/FONT][FONT=&quot]تفسير يحيى[/FONT][FONT=&quot]بن اليمان،[/FONT][FONT=&quot]يحيى بن اليمان[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 188[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]حكمت بشير ياسين،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الدار[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]كله من تفسير سعيد بن جبير رواه عنه[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8:[/FONT][FONT=&quot]الجامع في تفسير القرآن،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن وهب المصري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 197هـ[/FONT][FONT=&quot]). [/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]؟؟[/FONT][FONT=&quot])[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الثالث الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]أحكام القرآن،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن إدريس الشافعي (ت[/FONT][FONT=&quot]: 204[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الغني عبد الخالق،، مكتبة الخانجي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]هذا الكتاب جمعه[/FONT][FONT=&quot]الحافظ أبو بكر البيهقي (ت: 458هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]معاني القرآن،[/FONT][FONT=&quot]يحيى بن زياد الفراء[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 207[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الفتاح شلبي،،[/FONT][FONT=&quot]الهيئة المصرية العامة للكتاب[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]مجاز القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أبو عبيدة معمر بن المثنى التميمي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 210[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد فؤاد سزكين،،[/FONT][FONT=&quot]مؤسسة الرسالة[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن العزيز[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الرزاق بن همام الصنعاني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 211هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]مصطفى مسلم،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الرشد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]معاني القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]سعيد بن مسعدة البلخي (الأخفش الأوسط[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 215[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق: فايز فارس،،[/FONT][FONT=&quot]الشركة الكويتية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]القرآن العظيم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]سهل بن عبد الله التستري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 283هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد باسل السود،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]7: [/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]الكتاب العزيز[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]هود بن محكم الهواري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 299هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]بالحاج بن سعيد شريفي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الغرب الإسلامي[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT]
§[FONT=&quot]هذا التفسير[/FONT][FONT=&quot]مختصر لتفسير يحيى بن سلام[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الرابع الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]1: [/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]النسائي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن شعيب النسائي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 303هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]سيد الجليمي، صبري الشافعي،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة السنة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]معه ملحق[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]الواضح في تفسير القرآن الكريم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن محمد بن وهب الدينوري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 308[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أحمد فريد،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]جامع البيان عن تأويل آي القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن جرير الطبري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 310[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الله التركي،،[/FONT][FONT=&quot]دار هجر[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]معاني القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]إبراهيم بن السَرِيّ الزجاج[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 311هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الجليل شلبي،،[/FONT][FONT=&quot]عالم الكتب[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]تفسيره ينتهي إلى سورة الفلق، وأتمه محقق الكتاب محاولاً محاكاة طريقة الزجاج[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]القرآن العظيم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن ابن أبي حاتم الرازي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 327[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أسعد محمد الطيب،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة نزار[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]غير مكتمل، وأتمه المحقق بجمع ما نسب تخريجه إلى ابن أبي حاتم[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]طبعة أخرى[/FONT][FONT=&quot]:[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أحمد الزهراني (وغيره[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار طيبة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]إلى سورة آل عمران[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]معاني القرآن الكريم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن محمد بن إسماعيل النحاس[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 338[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد علي الصابوني،،[/FONT][FONT=&quot]جامعة أم القرى[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]وصل فيه إلى سورة الفتح[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]7: [/FONT][FONT=&quot]نكت القرآن الدالة على البيان[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن علي الكرجي القصاب[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 360هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. شايع بن عبده بن شايع الأسمري،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن القيم- دار ابن عفان[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8: [/FONT][FONT=&quot]أحكام القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن علي الجصاص[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 370[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد السلام محمد علي شاهين،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]9: [/FONT][FONT=&quot]بحر العلوم[/FONT][FONT=&quot]، أبو الليث[/FONT][FONT=&quot]نصر بن محمد السمرقندي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 375[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]علي معوض، عادل عبد الموجود، زكريا النوتي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]طبعة أخرى[/FONT][FONT=&quot]:[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الرحيم أحمد الزقة،،[/FONT][FONT=&quot]مطبعة الإرشاد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]10: [/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]ابن أبي زمنين[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن عبد الله ابن أبي زَمَنِين[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 399[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]حسين عكاشة، محمد الكنز،،[/FONT][FONT=&quot]الفاروق الحديثة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]هذا التفسير[/FONT][FONT=&quot]مختصر لتفسير يحيى بن سلام[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الخامس الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1: [/FONT][FONT=&quot]الكشف والبيان عن تفسير القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن محمد الثعلبي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 427[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أبو محمد بن عاشور،،[/FONT][FONT=&quot]دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]النكت والعيون[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]علي بن محمد بن حبيب الماوردي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 450هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]السيد بن عبد المقصود،،[/FONT][FONT=&quot]مؤسسة الكتب الثقافية[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3:[/FONT][FONT=&quot]الوجيز في تفسير الكتاب العزيز[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]علي بن أحمد بن محمد الواحدي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 468هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]صفوان عدنان داوودي،،[/FONT][FONT=&quot]دار القلم[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]الوسيط في تفسير القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]علي بن أحمد بن محمد الواحدي[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 468هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عادل عبد الموجود وجماعة،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]التفسير البسيط،[/FONT][FONT=&quot]علي بن أحمد بن محمد الواحدي[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 468هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]حققه خمسة عشر باحثاً من طلاب جامعة الإمام محمد بن سعود، وأشرف على طباعته د.تركي بن سهو العتيبي، وعبد العزيز بن سطام آل سعود[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أبو المظفر[/FONT][FONT=&quot]منصور بن محمد السمعاني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 489هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]غنيم عباس (أبو بلال[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار الوطن[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن السادس الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1: [/FONT][FONT=&quot]أحكام القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عماد الدين (الكيا الهراسي[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 504هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: ([/FONT][FONT=&quot]جماعة من العلماء بإشراف الناشر[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]معالم التنزيل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]الحسين بن مسعود البغوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 516[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد عبد الله النمر (وغيره[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار طيبة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]غرائب التفسير وعجائب التأويل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمود بن حمزة الكرماني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 535هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]شمران سركال يونس العجلي،،[/FONT][FONT=&quot]دار القبلة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]الكشاف عن حقائق التنزيل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 538هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عادل عبد الموجود، علي معوض،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة العبيكان[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]أحكام القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن عبد الله ابن العربي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 543هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الرزاق المهدي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتاب العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الحق بن غالب بن عطية الأندلسي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 546هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]السيد عبد العال،،[/FONT][FONT=&quot]رئاسة المحاكم الشرعية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]7: [/FONT][FONT=&quot]إيجاز البيان عن معاني القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمود بن أبي الحسن النيسابوري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 555[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. علي بن سليمان العبيد،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة التوبة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8:[/FONT][FONT=&quot]زاد المسير في علم التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن بن علي الجوزي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 597هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]المكتب الإسلامي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن السابع الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1: [/FONT][FONT=&quot]التفسير الكبير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن عمر بن الحسين الزازي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 606هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق: مكتب التحقيق بدار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]تعليقات موجزة[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]أ: حظي هذا التفسير بشهرة كبيرة واشتغل به عدد من المفسرين بعده اختصاراً وتعقبا ومناقشة واعتراضاً، وأُلِّفَ في كل ذلك مؤلفاتٍ كثيرة سنفرد لها موضوعاً بإذن الله تعالى[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]ب: مؤلفه من من نظار الأشاعرة وكبار المتكلمين، وقد ندم في آخر حياته على اشتغاله بعلم الكلام[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]ج: اختلف في اسم كتابه؛ فقيل: التفسير الكبير، وقيل: مفاتيح الغيب[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]د: اعتمد في تفسيره على عدد من كتب المعتزلة ووافقهم في بعض أقوالهم ورد بعضها، ونقل بعض أقوال السلف[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]هـ: اعتمد طريقة في تفسيره تتلخص في تقسيم الكلام في الآية إلى مسائل وتفريعات كثيرة، ويكثر من إيراد الشبه والاعتراضات، ويجيب عليها، ويكثر من الاستطرادات جداً، وقد توسع في هذه الطريقة وتكلف فيها ودخل في كلامه كثير من الغلط[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]و: ينتقد عليه انتهاجه طريقة المتكلمين وضعف المعرفة الحديثية والمعرفة بالقراءات[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]ز: مؤلفه لم يتمّه[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]- [/FONT][FONT=&quot]قال عبد الرحمن المعلمي رحمه الله[/FONT][FONT=&quot]: ([/FONT][FONT=&quot]الأصل من هذا الكتاب وهو القدر الذي هو من تصنيف الفخر الرازي وهو من أول الكتاب إلى آخر تفسير سورة القصص، ثم من أول تفسير الصافات إلى آخر تفسير سورة الأحقاف، ثم تفسير سورة الحديد والمجادلة والحشر، ثم من أول تفسير سورة الملك إلى آخر الكتاب، وما عدا ذلك فهو من تصنيف أحمد بن خليل الخوبي، وهو من التكملة المنسوبة إليه، فإن تكملته تشمل زيادة على ما ذكر تعليقاً على الاصل، هذا ما ظهر لي. والله أعلم[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن العظيم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]علم الدين علي بن محمد[/FONT][FONT=&quot]السخاوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 643هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. موسى مسعود، د. أشرف عبد الله[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد العزيز بن عبد السلام السلمي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 660[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الله بن إبراهيم الوهيبي،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن حزم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]ملاحظة[/FONT][FONT=&quot]:[/FONT][FONT=&quot]مختصر لتفسير الماوردي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]رموز الكنوز في تفسير الكتاب العزيز[/FONT][FONT=&quot]، عبد الرزاق بن رزق الله الرسعني (ت[/FONT][FONT=&quot]: 661[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق: عبد الملك بن عبد الله بن دهيش،، مكتبة الأسدي - مكة المكرمة[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]طبع محققه ما وجده من الكتاب، وهو أكثره[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]أنموذج جليل في غرائب آي التنزيل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن أبي بكر بن عبد القادر الرازي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 666هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]إبراهيم عطوة،،[/FONT][FONT=&quot]مصطفى البابى الحلبى[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]في بيان المشكل[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]طبعة أخرى[/FONT][FONT=&quot]:[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الله بن إبراهيم المطرودي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]الجامع لأحكام القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن أحمد الأنصاري القرطبي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 671هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الله بن عبد المحسن التركي،،[/FONT][FONT=&quot]دار هجر[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]7: [/FONT][FONT=&quot]الانتصاف من الكشاف[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن محمد ابن المنير الإسكندري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 683هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
§[FONT=&quot]متعلق بالكشاف عن حقائق التنزيل لمحمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8: [/FONT][FONT=&quot]أنوار التنزيل وأسرار التأويل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن عمر بن محمد البيضاوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 691هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمود عبد القادر الأرناؤوط،،[/FONT][FONT=&quot]دار صادر[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]9: [/FONT][FONT=&quot]التيسير في التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد العزيز بن سعيد الدميري (الديريني[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 697هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. مصطفى محمد الذهبي،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة نزار الباز[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]منظومة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الثامن الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]الإنصاف في الحكم بين الكشاف والانتصاف[/FONT][FONT=&quot]، عبد الكريم بن علي العراقي (ت: 704هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]متعلق بالكشاف عن حقائق التنزيل[/FONT][FONT=&quot]لمحمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]حاشية الشيرازي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمود بن مسعود الشيرازي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 710هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، ؟؟[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]حاشية[/FONT][FONT=&quot]على[/FONT][FONT=&quot]الكشاف عن حقائق التنزيل لمحمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]مدارك التنزيل وحقائق التأويل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن أحمد النسفي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 710هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]إبراهيم محمد رمضان،، دار القلم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]تلخيص واستدراك على كشاف الزمخشري، ومؤلفه معتزلي أيضاً[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]لباب التأويل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]علي بن محمد الخازن[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 725[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]طارق عوض الله،،[/FONT][FONT=&quot]دار العاصمة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]تفسير آيات أشكلت[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن عبد الحليم ابن تيمية الحراني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 728[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد العزيز الخليفة،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الرشد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]غرائب القرآن ورغائب الفرقان[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]نظام الدين الحسن بن محمد النيسابوري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 728هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]إبراهيم عطوة،[/FONT][FONT=&quot]مصطفى البابى الحلبى[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]هو[/FONT][FONT=&quot]مختصر لتفسير الرازي مع إضافات تتعلق بالوقوف والقراءات وفوائد أخرى، وهو حسن التقسيم والترتيب والاختصار، وقد تابع الرازي في كثير من أقواله، وقد أشيع عن مؤلفه أنه شيعي، ولا يصح ذلك؛ فليس في تفسيره ما يدل على ذلك، وكان تفسيره مقرراً دراسياً في الأزهر[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]7: [/FONT][FONT=&quot]التسهيل لعلوم التنزيل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن أحمد بن جزي الكلبي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 741[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،دار الكتاب العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8:[/FONT][FONT=&quot]فتوح الغيب في الكشف عن قناع الريب[/FONT][FONT=&quot]،الحسن بن محمد[/FONT][FONT=&quot]الطيبي[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 743هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد العزيز بن صالح با طيور[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]حاشية[/FONT][FONT=&quot]على[/FONT][FONT=&quot]الكشاف عن حقائق التنزيل[/FONT][FONT=&quot]لمحمود بن عمر الزمخشري، رسالة دكتوراة[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]9:[/FONT][FONT=&quot]البحر المحيط في التفسير[/FONT][FONT=&quot]، أبو حيان محمد بن يوسف الأندلسي (ت: 745هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق: د. عبد الرزاق المهدي،، دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]10:[/FONT][FONT=&quot]النهر الماد[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أبو حيان محمد بن يوسف[/FONT][FONT=&quot]الأندلسي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 745هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]بوران الضناوي، هديان الضناوي،،[/FONT][FONT=&quot]مؤسسة الكتب الثقافية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]اختصره من (البحر المحيط) له[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]11:[/FONT][FONT=&quot]حاشية الجاربردي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن الحسن الجاربردي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 746[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]حاشية[/FONT][FONT=&quot]على[/FONT][FONT=&quot]الكشاف عن حقائق التنزيل لمحمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]12: [/FONT][FONT=&quot]الدر اللقيط من البحر المحيط[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تاج الدين أحمد بن مكتوم (ت: 749ه[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]تلخيص ل[/FONT][FONT=&quot]لبحر المحيط في التفسير لأبو حيان محمد بن يوسف[/FONT][FONT=&quot]الأندلسي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]13:[/FONT][FONT=&quot]درر الأصداف في حل عقد الكشاف[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]يحيى بن قاسم العلوي (الفاضل اليمني[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 750[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]حاشية على[/FONT][FONT=&quot]الكشاف عن حقائق التنزيل لمحمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]14:[/FONT][FONT=&quot]تحفة الأشراف في حل غوامض الكشاف[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]يحيى بن قاسم العلوي (الفاضل اليمني[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 750هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]حاشية أخرى له على الكشاف[/FONT][FONT=&quot]كتبها بعد اطلاعه على حاشية الطيبي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]15: [/FONT][FONT=&quot]الدر المصون في علوم الكتاب المكنون[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن يوسف (السمين الحلبي[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 756هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]أحمد محمد الخراط،، دار القلم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]غالب مادته من البحر المحيط[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]16:[/FONT][FONT=&quot]حاشية التحتاني[/FONT][FONT=&quot]، محمد بن محمد التحتاني الرازي (ت: 766هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]حاشية[/FONT][FONT=&quot]على[/FONT][FONT=&quot]الكشاف عن حقائق التنزيل لمحمود بن عمر الزمخشري[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]17: [/FONT][FONT=&quot]تخريج الأحاديث والآثار الواردة في الكشاف[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن يوسف الزيلعي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 772هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]:[/FONT][FONT=&quot]سلطان بن فهد الطبيشي[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن خزيمة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]18:[/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن العظيم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 774[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. محمد إبراهيم البنا[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن حزم[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]19: [/FONT][FONT=&quot]المعتمد من المنقول فيما أوحي إلى الرسول[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]بهاء الدين حيدر بن علي القاشي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 776[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]فيصل بالي، محمد ولد سيدي،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة التوبة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]20:[/FONT][FONT=&quot]حاشية التفتازاني[/FONT][FONT=&quot]، مسعود بن عمر التفتازاني (ت: 792هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]حاشية[/FONT][FONT=&quot]ملخصة من حاشية الطيبي، وفي عباراته تعقيد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن التاسع الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]1: [/FONT][FONT=&quot]تنوير المقباس من تفسير بن عباس[/FONT][FONT=&quot]،محمد بن يعقوب الفيروزآبادي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 817[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،دار الإشراق[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]هذا الكتاب برواية[/FONT][FONT=&quot]السدي الصغير عن الكلبي عن أبي صالح عن ابن عباس وهو إسناد واهٍ[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]تيسير البيان لأحكام القرآن[/FONT][FONT=&quot]، ابن نور الدين[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد بن علي الموزعي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 820[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق: عبد المعين الحرش، دار النواد[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]تفسير ابن عرفة،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن محمد ابن عرفة[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 827هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق: د.حسن المناعي، مركز البحوث بالكلية الزيتونية[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]لم يكتمل[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]تبصير الرحمن وتيسير المنان[/FONT][FONT=&quot]،علي بن أحمد المهايمي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 835[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،عالم الكتب[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]الكاف الشاف[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن علي بن حجر العسقلاني (ت: 852هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
§[FONT=&quot]تخريج للأحاديث الواردة في الكشاف للزمخشري[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]تفسير الجلالين[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جلال الدين محمد بن أحمد المحلي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 864هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جلال الدين عبد الرحمن بن أبي[/FONT][FONT=&quot]بكر السيوطي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 911هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تقديم: عبد القادر الأرناؤوط،،مؤسسة علوم القرآن[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§[FONT=&quot]تفسير جلال الدين المحلي من سورة الكهف إلى سورة الناس[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]7: [/FONT][FONT=&quot]الجواهر الحسان في تفسير القرآن[/FONT][FONT=&quot]،عبد الرحمن بن محمد بن الثعالبي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 875هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عادل عبد الموجود، علي معوض،،دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot]..[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8: [/FONT][FONT=&quot]حاشية ابن التمجيد على تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]، مصطفى بن إبراهيم (ابن التمجيد[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 880هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]طبعت بهامش حاشية القونوي (أستانه 1285[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
[FONT=&quot]9: [/FONT][FONT=&quot]اللباب في علوم الكتاب[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عمر بن عادل الحنبلي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]بعد سنة 880هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق: عادل عبد الموجود وعلي معوض وآخرون، دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]غالب مادة هذا التفسير مستفادة من تفسير الرازي وتفسير القرطبي والدر المصون للحلبي وغيرها[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT]
§ [FONT=&quot]طبعة الكتاب كثيرة التصحيف والأخطاء[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن العاشر الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]1: [/FONT][FONT=&quot]جامع البيان[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن عبد الرحمن الحسيني الأيجي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 905هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]منير أحمد،،[/FONT][FONT=&quot]دار نشر الكتب[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]2: [/FONT][FONT=&quot]الإكليل في استنباط التنزيل[/FONT][FONT=&quot]، جلال[/FONT][FONT=&quot]الدين[/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن ابن أبي[/FONT][FONT=&quot]بكر السيوطي[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 911هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عامر بن علي العرابي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الأندلس الخضراء[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3: [/FONT][FONT=&quot]تفسير الجلالين[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جلال الدين محمد بن أحمد المحلي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 864هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،جلال الدين عبد الرحمن بن أبي[/FONT][FONT=&quot]بكر السيوطي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 911هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تقديم: عبد القادر الأرناؤوط،،[/FONT][FONT=&quot]مؤسسة علوم القرآن[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§ [FONT=&quot]تفسير جلال الدين السيوطي من سورة الفاتحة إلى سورة الإسراء[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]4: [/FONT][FONT=&quot]الدر المنثور في التفسير المأثور[/FONT][FONT=&quot]، جلال[/FONT][FONT=&quot]الدين[/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن ابن[/FONT][FONT=&quot]أبي بكر السيوطي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 911[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الله بن عبد المحسن التركي،،[/FONT][FONT=&quot]مركز هجر للبحوث[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]حاشية الكازروني على تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أبو الفضل القرشي الصديقي (الكازروني[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 940هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]إرشاد العقل السليم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أبو السعود محمد العمادي الحنفي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 950هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد القادر أحمد عطا،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الرياض[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]7:[/FONT][FONT=&quot]حاشية القونوي على تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن مصطفى القونوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 951هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8: [/FONT][FONT=&quot]السراج المنير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]الخطيب محمد بن أحمد الشربيني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 974هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تصحيح: إبراهيم عبد الغفار الدسوقي،،[/FONT][FONT=&quot]المطبعة الأميرية – بولاق[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الحادي عشر الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]الفتح السماوي بتخريج أحاديث البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]، زين الدين عبد الرؤوف بن علي المناوي (ت: 1031هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق: أحمد محتبى السلفي،، دار العاصمة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]حاشية الشيخ محيي الدين شيخ زاده على تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]الشيخ محيي الدين شيخ زاده[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1055هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]المكتبة الإسلامية بتركيا،[/FONT][FONT=&quot]مصورة عن طبعة المطبعة السلطانية 1283هـ[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3:[/FONT][FONT=&quot]حاشية السيالكوتي على تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الحكيم السيالكوتي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1060هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4:[/FONT][FONT=&quot]منتهى المرام في شرح آيات الأحكام[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن الحسن بن القاسم[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1067هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،، الدار اليمنية للنشر[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]عناية القاضي وكفاية الراضي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن محمد الخفاجي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1069[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الرزاق المهدي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]حاشية على أنوار التنزيل وأسرار التأويل لعبد الله بن عمر بن محمد البيضاوي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]اشتهرت بـ(حاشية الشهاب[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]
[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الثاني عشر الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]روح البيان[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]إسماعيل حقي البروسوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1173هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]تحفة الراوي في تخريج أحاديث تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن الحسن ابن همات الدمشقي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1175هـ[/FONT][FONT=&quot]).[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الثالث عشر الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]الفتوحات الإلهية[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]سليمان بن عمر العجيلي (الجمل[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1204هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]حاشية على تفسير الجلالين[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]اشتهرت بحاشية الجمل[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]رسائل في التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن عبد الوهاب التميمي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1206هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]دار القاسم،[/FONT]
§[FONT=&quot]ضمن مجموع مؤلفاته[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]3:[/FONT][FONT=&quot]حاشية الكمالين على الجلالين[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]سلام الله بن فخر الدين الدهلوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1229هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4:[/FONT][FONT=&quot]حاشية الصاوي على تفسير الجلالين[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن محمد الصاوي المالكي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1241هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد عبد السلام شاهين،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]فتح القدير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن على الشوكاني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1255هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الرحمن عميرة،،[/FONT][FONT=&quot]دار الوفاء[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6:[/FONT][FONT=&quot]فيوض العلام على تفسير آيات الأحكام[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن علي الشوكاني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1255[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. محمد لقمان السلفي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الداعي – الرياض[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]7:[/FONT][FONT=&quot]روح المعاني[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمود بن عبد الله الألوسي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1270[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد الأمد، عمر عبد السلام،،[/FONT][FONT=&quot]دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8:[/FONT][FONT=&quot]فيض الباري بتخريج أحاديث تفسير البيضاوي[/FONT][FONT=&quot]، عبد الله بن صبغة المدراسي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1288هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]

[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الرابع عشر الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]فتح البيان في مقاصد القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد صديق حسن القنوجي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1307هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن إبراهيم الأنصاري،،[/FONT][FONT=&quot]المكتبة العصرية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]نيل المرام من تفسير آيات الأحكام[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد صديق حسن القنوجي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1307هــ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]علي السيد صبح،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة المدني[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3:[/FONT][FONT=&quot]مراح لبيد[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن عمر نووي الجاوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1316[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد أمين الضناوي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]4:[/FONT][FONT=&quot]تفسير جزء عم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد عبده[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1323هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة محمد علي صبيح[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]تفسير سورة الفاتحة[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد عبده[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1323[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،مكتبة الآداب[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§ [FONT=&quot]ينتقد عليه الاتجاه العقلاني في التفسير ورد بسبب ذلك دلالة بعض النصوص وأقوالاً صحيحة عن الصحابة والتابعين[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6: [/FONT][FONT=&quot]محاسن التأويل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد جمال الدين القاسمي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1332هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد فؤاد عبد الباقي،،دار إحياء الكتب العربية[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]7:[/FONT][FONT=&quot]تفسير المنار[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد رشيد رضا[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1350[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]سمير مصطفى رباب،،[/FONT][FONT=&quot]دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]مستفاد من دروس شيخه محمد عبده، وقد وصل فيه إلى نهابة الجزء الثاني عشر[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]8: [/FONT][FONT=&quot]مجالس التذكير من كلام الحكيم الخبير[/FONT][FONT=&quot]،عبد الحميد بن باديس[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1359هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]توفيق شاهين، ومحمد رمضان،،دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]ليس بتفسير كامل وإنما مجالس متفرقة في التفسير[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]9: [/FONT][FONT=&quot]تفسير المراغي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد مصطفى المراغي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1371[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار إحياء التراث العربي[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
§ [FONT=&quot]متأثر بمنهج محمد عبده[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]10: [/FONT][FONT=&quot]تيسير الكريم الرحمن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن بن ناصر السعدي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1376[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. عبد الرحمن بن معلا اللويحق،،[/FONT][FONT=&quot]مؤسسة الرسالة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]طبعة أخرى،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]سعد بن فواز الصميل،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن الجوزي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]11:[/FONT][FONT=&quot]عمدة التفسير عن الحافظ بن كثير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن محمد شاكر (ت: 1377هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، أعده: أنور الباز،، دار الوفاء[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]ابتدأه العلامة أحمد شاكر ووصل فيه إلى الآية الثامنة من سورة الأنفال، وذكر معدّ الكتاب الأستاذ أنور الباز أنه حصل على النسخة التي كان الشيخ رحمه الله يعلّم عليها ما يرى حذفه، فحذفه ، وأخرج المختصر كاملاً[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]12: [/FONT][FONT=&quot]في ظلال القرآن[/FONT][FONT=&quot]،سيد قطب إبراهيم الشاذلي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]:1387[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]دار الشروق[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]13: [/FONT][FONT=&quot]صفوة الآثار والمفاهيم[/FONT][FONT=&quot]،عبد الرحمن بن محمد الدوسري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1389[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot]). [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]تفسير قيم لكنه لم يكتمل وغلب عليه التحذير من العلمانية والماسونية وبيان سعيهم الحثيث لتضليل الأمة عن هداية القرآن الكريم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]14: [/FONT][FONT=&quot]التحرير والتنوير[/FONT][FONT=&quot]،محمد الطاهر بن عاشور[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1393هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار سحنون[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]15: [/FONT][FONT=&quot]أضواء البيان في إيضاح القرآن بالقرآن[/FONT][FONT=&quot]،محمد الأمين الجكني[/FONT][FONT=&quot]الشنقيطي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1393هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد بن عبد العزيز الخالدي،،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§ [FONT=&quot]وصل فيه إلى نهاية تفسير سورة المجادلة، وأتمه تلميذه الشيخ: عطية سالم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]16: [/FONT][FONT=&quot]العذب النمير من مجالس الشنقيطي في التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد الأمين الجكني الشنقيطي[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 1393هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]خالد بن عثمان السبت،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن القيم – دار ابن عفان[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§ [FONT=&quot]مفرغ من أشرطة سجلت فيها دروسه في التفسير في المسجد النبوي[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT]
[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تفاسير القرن الخامس عشر الهجري[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]

[FONT=&quot] [[/FONT][FONT=&quot]تحت الإعداد[/FONT][FONT=&quot]][/FONT]

[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]تفسير الشعراوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد متولي الشعراوي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 1420هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن الكريم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن صالح العثيمين[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 1421[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، بإشراف مؤسسة ابن عثيمين الخيرية،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن الجوزي[/FONT][FONT=&quot]. [[/FONT][FONT=&quot]غير مكتمل، وهو[/FONT][FONT=&quot]مفرغ من دروس صوتية[/FONT][FONT=&quot]].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4:[/FONT][FONT=&quot]فتح القدير بتهذيب تفسير ابن كثير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]القاضي محمد أحمد كنعان (م[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]5: [/FONT][FONT=&quot]اليسير في اختصار تفسير ابن كثير،[/FONT][FONT=&quot]بإشراف الشيخ: صالح بن عبد الله ابن حميد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]6:[/FONT][FONT=&quot]تيسير العلي الكبير باختصار تفسير ابن كثير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد نسيب الرفاعي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]7:[/FONT][FONT=&quot]عمدة التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد محمد شاكر[/FONT][FONT=&quot] ( ).[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8:[/FONT][FONT=&quot]لباب التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله آل الشيخ[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]9:[/FONT][FONT=&quot]زبدة التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد سليمان الأشقر[/FONT][FONT=&quot] (1430[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]دار النفائس ، [/FONT][FONT=&quot][[/FONT][FONT=&quot]ملخص من فتح القدير[/FONT][FONT=&quot]][/FONT]
[FONT=&quot]10:[/FONT][FONT=&quot]مختصر تفسير المنار[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد أحمد كنعان[/FONT][FONT=&quot]( )[/FONT][FONT=&quot]،، المكتب الإسلامي ، [/FONT][FONT=&quot][[/FONT][FONT=&quot]اختصار وتتمة لتفسير المنار لمحمد رشيد رضا[/FONT][FONT=&quot]].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]11:[/FONT][FONT=&quot]تفسير القرآن العظيم[/FONT][FONT=&quot]،محمد محيي الدين عبد الحميد[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]المكتبة التجارية،،[/FONT][FONT=&quot]خاص بجزء عم فقط[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]12: [/FONT][FONT=&quot]التفسير المنير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]وهبة الزحيلي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]م[/FONT][FONT=&quot] )[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار الفكر المعاصر[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]13: [/FONT][FONT=&quot]التفسير الوسيط[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]وهبة الزحيلي[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار الفكر المعاصر[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]14: [/FONT][FONT=&quot]الأساس في التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]سعيد حوى[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار السلام[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]15: [/FONT][FONT=&quot]تيسير التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]إبراهيم القطان[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عمر أبو حجلة،،[/FONT][FONT=&quot]د. ن[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]16: [/FONT][FONT=&quot]تفسير آيات الأحكام[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد على[/FONT][FONT=&quot]الصابوني[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة الغزالي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]17:[/FONT][FONT=&quot]تهذيب التفسير وتجريد التأويل[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد القادر بن شيبة الحمد[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]م[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة المعارف[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]18: [/FONT][FONT=&quot]التيسير في أحاديث التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد المكي الناصري[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار الغرب الإسلامي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]19: [/FONT][FONT=&quot]جامع التفسير من كتب الأحاديث[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]خالد عبد القادر آل عقدة[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]م[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار طيبة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
§[FONT=&quot]جمع ما ورد في التفسير من الكتب السبعة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]20: [/FONT][FONT=&quot]أيسر التفاسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أبو بكر جابر بن موسى الجزائري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]م[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة العلوم والحكم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]21: [/FONT][FONT=&quot]صفوة البيان لمعاني القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]حسنين محمد مخلوف[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]22:[/FONT][FONT=&quot]مختصر تفسير البغوي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الله بن أحمد الزيد[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة[/FONT][FONT=&quot]المعارف[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]23: [/FONT][FONT=&quot]المقتطف من عيون التفاسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]مصطفى الخيري المنصوري[/FONT][FONT=&quot] ( )[/FONT][FONT=&quot]، تحقيق[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد علي الصابوني،،[/FONT][FONT=&quot]دار القلم[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]24:[/FONT][FONT=&quot]التفسير الميسر[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جماعة من العلماء[/FONT][FONT=&quot]، بإشراف مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]25: [/FONT][FONT=&quot]المنتخب من تفسير القرآن[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جماعة من العلماء بإشراف المجلس الأعلى للشؤون الإسلامية بمصر[/FONT][FONT=&quot]،،[/FONT][FONT=&quot]دار العربية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]تفاسير لأجزاء من القرآن[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]تفسير جزء عم[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن صالح العثيمين[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 1421هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]إعداد: فهد بن ناصر السليمان،،[/FONT][FONT=&quot]دار الثريا[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
§[FONT=&quot]مفرغ من دروس صوتية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]تفسير جزء عم،[/FONT][FONT=&quot]مساعد بن سليمان الطيار (م[/FONT][FONT=&quot]). [/FONT]

[FONT=&quot]التفاسير المجموعة[/FONT]
[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]تمهيد[/FONT][FONT=&quot] •[/FONT]
[FONT=&quot]يعتني الباحثون بأقوال بعض الأئمة المفسرين لما استفاض من إمامتهم وتقدمهم في هذا العلم، أو لجمعهم روايات نفيسة عن بعض أئمة المفسرين، ولبعض أولئك المفسرين كتب وصحف يستفيض الثناء عليها، لكنها في عداد المفقودات، فيعمد بعض الباحثين إلى ما أثر عن[/FONT][FONT=&quot]إمام من أولئك الأئمة[/FONT][FONT=&quot]في كتب التفسير والحديث والأثر المطبوعة فيجمعه في كتاب واحد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
[FONT=&quot]ومن تلك الكتب ما يكون عنوانه صريحاً في الدلالة على أنه مجموع، كمثل: مرويات الإمام مالك في التفسير، ومرويات الإمام أحمد في التفسير، ونحو هذه الكتب[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]ومنها ما يطبع باسم تفسير الإمام فلان بن فلان، ولا يتنبه إلى كونه مجموعاً إلا من اطلع على مقدمة معدّ الكتاب أو استقرأ مادته[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]وهذا الموضوع جعلته لسرد ما وقفت عليه من التفاسير المجموعة[/FONT][FONT=&quot].

[/FONT]
[FONT=&quot]1:[/FONT][FONT=&quot]مرويات أم المؤمنين عائشة بنت أبي بكر رضي الله عنهما في التفسير[/FONT][FONT=&quot]، جمع: د.سعود الفنيسان،[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]2:[/FONT][FONT=&quot]تفسير ابن عباس ومروياته في التفسير من كتب السنة،[/FONT][FONT=&quot]جمع: الدكتور عبد العزيز الحميدي[/FONT][FONT=&quot],[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جامعة أم القرى[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]3:[/FONT][FONT=&quot]مسائل نافع بن الأزرق[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]نافع بن الأزرق[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 65هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]الدالي[/FONT][FONT=&quot] [[/FONT][FONT=&quot]جمع روايات مسائل نافع بن الأزرق من معجم الطبراني وكتاب الأضداد لابن الأنباري والإتقان للسيوطي وغيرها[/FONT][FONT=&quot]][/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]4:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]الضحاك،[/FONT][FONT=&quot]الضحاك بن مزاحم البلخي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 105هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع: محمد شكري الزاوييتي،، دار السلام[/FONT][FONT=&quot] .
[/FONT]
[FONT=&quot]5:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]الحسن البصري،[/FONT][FONT=&quot]الحسن بن أبي الحسن[/FONT][FONT=&quot]البصري[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 110هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جمع: محمد عبد الرحيم،، دار الحديث في القاهرة[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]6:[/FONT][FONT=&quot]صحيفة علي بن أبي طلحة[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 143هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جمع: راشد عبد المنعم الرجال،، مؤسسة الكتب الثقافية[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]7:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]ابن جريج،[/FONT][FONT=&quot]عبد الملك بن عبد العزيز بن جريج[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 151هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع: علي حسن عبد الغني،، مكتبة التراث الإسلامي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]8:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]محمد بن إسحاق،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن إسحاق بن يسار[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 151هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع: محمد عبد الله أبو صعيليك،، مؤسسة الرسالة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]9:[/FONT][FONT=&quot]مرويات الإمام مالك في التفسير، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]محمد طرهوني وحكمت بشير،، دار المؤيد[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]10:[/FONT][FONT=&quot]معاني القرآن ل[/FONT][FONT=&quot]علي بن حمزة الكسائي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 189هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع: عيسى شحاته عيسى،، دار قباء[/FONT][FONT=&quot] .[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]• [/FONT][FONT=&quot]للإمام الكسائي كتاب في معاني القرآن لكنه مفقود[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]11:[/FONT][FONT=&quot]تفسير[/FONT][FONT=&quot]سفيان بن عيينة،[/FONT][FONT=&quot]سفيان بن عيينة المكي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 198هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع: أحمد صالح محايري،، المكتب الإسلامي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]•[/FONT][FONT=&quot]للإمام[/FONT][FONT=&quot]سفيان بن عيينة[/FONT][FONT=&quot]كتاب في التفسير برواية أبي عبيد الله المخزومي، وكان معروفاً متداولاً لدى أهل العلم ومنهم من يروي بعض ما فيه في ثنايا كتبه بالإسناد كأبي القاسم الأصبهاني وغيره، ويعزو إليه ابن حجر والسيوطي وغيرهما، لكنه لم يطبع فيما أعلم[/FONT][FONT=&quot]. [/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]12:[/FONT][FONT=&quot]مرويات الإمام أحمد بن حنبل في التفسير،[/FONT][FONT=&quot]جمع: الدكتور حكمت بشير ياسين,، مكتبة المؤيد - الرياض[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]13: [/FONT][FONT=&quot]التفسير الكبير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن عبد الحليم ابن تيمية الحراني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 728هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن عميرة،[/FONT][FONT=&quot]دار الكتب العلمية[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]14:[/FONT][FONT=&quot]دقائق التفسير،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن عبد الحليم ابن تيمية الحراني (ت:728هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جمع: د. محمد السيد الجليند، مؤسسة علوم القرآن الكريم، دمشق[/FONT][FONT=&quot].
[/FONT]
[FONT=&quot]15: [/FONT][FONT=&quot]مجموعة تفسير شيخ الإسلام ابن تيمية[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]أحمد بن عبد الحليم ابن تيمية الحراني[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 728[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]عبد الصمد شرف الدين،،[/FONT][FONT=&quot]الدار القيمة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]16: [/FONT][FONT=&quot]تفسير الإمام الذهبي[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن أحمد بن عثمان الذهبي[/FONT][FONT=&quot]([/FONT][FONT=&quot]ت: 748هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]د. سعود بن عبد الله الفنيسان،،[/FONT][FONT=&quot]مكتبة العبيكان[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]17:[/FONT][FONT=&quot]بدائع التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن أبي بكر الدمشقي (ابن القيم[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 751[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]يسري السيد محمد،،[/FONT][FONT=&quot]دار ابن الجوزي[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]18: [/FONT][FONT=&quot]الضوء المنير على التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]محمد بن أبي بكر الدمشقي (ابن القيم[/FONT][FONT=&quot]) ([/FONT][FONT=&quot]ت[/FONT][FONT=&quot]: 751[/FONT][FONT=&quot]هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]جمعه: علي[/FONT][FONT=&quot]الحمد الصالحي،،[/FONT][FONT=&quot]مؤسسة النور[/FONT][FONT=&quot].[/FONT][FONT=&quot]
[/FONT]
[FONT=&quot]19: [/FONT][FONT=&quot]روائع التفسير[/FONT][FONT=&quot]،[/FONT][FONT=&quot]عبد الرحمن بن رجب الحنبلي[/FONT][FONT=&quot] ([/FONT][FONT=&quot]ت: 795هـ[/FONT][FONT=&quot])[/FONT][FONT=&quot]، جمع[/FONT][FONT=&quot]: [/FONT][FONT=&quot]طارق بن عوض الله بن محمد،،[/FONT][FONT=&quot]دار العاصمة[/FONT][FONT=&quot].[/FONT]
 
جمع طيب، غير أنه قد فات بعض التفاسير المطبوعة كتفسير العز بن عبد السلام (الكبير + مختصر الماوردي)، وتفسير ابن أبي الربيع، وتفسير وضح البرهان وغيرها.
والدكتور عبد العزيز الداخل من شيوخ الملتقى المدققين، ولعل هذه قائمة قديمة ولذا لم ينشرها هنا، وننتظر تعليقه وفقه الله.​
 
أشكر أخي الكريم عبد الرحمن المشد على نشر هذه القائمة بارك الله فيه ، وأشكر أخي الشيخ محمد العبادي على تعقيبه الكريم ، وقد صدق فيما قال فالقائمة ينقصها استدراك عدد غير قليل من الكتب التي طبعت ولم تلحق بها وكذلك فوائت التفاسير المجموعة وهي كثيرة.
وقد نشرت هذه القائمة في أول مشاركة لي في ملتقى أهل التفسير بعنوان: قائمة مراجع التفسير وعلوم القرآن الكريم
لكنها كانت على هيئة جدول في ملف وورد مرفق؛ فأخذ منها ما يتعلق بالتفسير وأفرد عن الجدول ليكون قابلاً للإدراج في المنتديات مع تغيير في طريقة العرض.
ومثل هذه الأعمال لا يبلغ بها درجة الإتقان إلا بكثير من التدقيق والمراجعة والتروي ومشورة أستاذِين وطول زمان .
وقد حاولت تتبع ما كتبه أهل الحديث في التفسير وعلوم القرآن مما طبع من كتبهم ورسائلهم مما أفردوه بالتصنيف من تفسير بعض الآيات أو في بعض مسائل علوم القرآن فمكثت نحو عامٍ وصلت فيه إلى القرن السابع ولا أزعم أني أتيت على جميع ما طبع ولا قاربته لكني حرصت على التقصي ما استطعت، وسأنشر هذه القائمة وألحقها بكتب المفسرين والقراء بإذن الله تعالى.
 
بارك الله فيكم يا شيخ عبدالعزيز.
وأنا أقترح أن تتكرم بنشر القائمة بحسب آخر تحديث وصلت إليه، فإن الكمال محال في مثل هذه الأمور الاستقصائية، والباب فيه مفتوح للزيادة والتعقيب والتتميم كما لا يخفى عليكم، ويبقى الفضل لصاحب المبادرة..
وفقكم الله وسددكم.​
 
بارك الله فيكم يا شيخ عبدالعزيز.
وأنا أقترح أن تتكرم بنشر القائمة بحسب آخر تحديث وصلت إليه، فإن الكمال محال في مثل هذه الأمور الاستقصائية، والباب فيه مفتوح للزيادة والتعقيب والتتميم كما لا يخفى عليكم، ويبقى الفضل لصاحب المبادرة..
وفقكم الله وسددكم.​

حبّا وكرامة.


كتب التفسير المطبوعة
مرتبة على القرون

آخر تحديث: يوم الأحد 6 ربيع الأول 1436هـ
 
فاته:تيسير القرآن الكريم للقراءة والفهم المستقيم، للشيخ عبد العزيز عيسى، شيخ كلية اللغة العربية بالأزهر الشريف، في ثلاثة مجلدات كبار، طبع الهيئة المصرية العامة للكتاب2009.
 
عودة
أعلى